ബൈബിളിലെ വിശ്വാസം

ഓഷോയും കടുകുമണിയും എന്നൊരു കുറിപ്പ് ഞാനെഴുതി, അത് ഇഴകീറി വിശകലനം ചെയ്യപ്പെട്ടു. ഇടയില്‍  എനിക്കൊരു ഇമെയില്‍ കിട്ടി. ഒരു ചോദ്യം, ബൈബിളിലെ വിശ്വാസം എന്ത്? എനിക്കത് വളരെ ഇഷ്ടപ്പെട്ടു, വിശ്വാസത്തില്‍ നിന്ന് നാം എത്ര അകലെയെന്നെ നാം ചര്‍ച്ച ചെയ്തുള്ളൂവല്ലോയെന്ന് ഓര്‍ക്കാതിരിക്കാന്‍ കഴിഞ്ഞില്ല. വിഷയം വീണ്ടും എടുത്തിടുന്നത്, ഞാന്‍ എന്ന ഒരൊറ്റ വ്യക്തിയുടെ പരിമിതമായ തിരിച്ചറിവ് മാത്രം പങ്കു വെയ്ക്കുന്നതുകൊണ്ട് ശരിയായ വിശ്വാസത്തെ മനസ്സിലാക്കാന്‍ കഴിയില്ലാ എന്നതുകൊണ്ട്‌ തന്നെയാണ്. ഈ ചോദ്യം വന്നപ്പോള്‍ മറ്റൊരു കാര്യം കൂടി ഞാന്‍ ഓര്‍ത്തു, ‘ഇന്ത്യന്‍ തോട്സി’ ന്‍റെ താളുകളിലൂടെ വര്‍ഷങ്ങളായി എഴുതിക്കൊണ്ടിരുന്ന വിഷയങ്ങളില്‍ ഞാന്‍ ഏറ്റവും കൂടുതല്‍ പരാമര്ശിച്ചിട്ടുള്ളതും, ക്ലാസ്സുകളില്‍ ഏറ്റവും കൂടുതല്‍ സംസാരിച്ചിട്ടുള്ളതും ഇതേ വിഷയം തന്നെയാണല്ലോയെന്ന്. അതിനൊരു കാരണം ഉണ്ട്, വിശ്വാസം ശരിയല്ലെങ്കില്‍ പോസിറ്റിവ് തിങ്കിംഗ് നിഷ്പ്രഭം, അതുപോലെ ജീവിതം ശരിയായ ദിശയില്‍ കരുപ്പിടിപ്പിക്കുന്നതും ദുഷ്കരം തന്നെ.

പ്രായോഗിക ജീവിതത്തിലെ വിശ്വാസം, ബൈബിളിലെ വിശ്വാസം എന്നിങ്ങനെ വിശ്വാസത്തെ രണ്ടായി കീറി മുറിക്കുന്നത് മൌഢ്യം തന്നെ, കാരണം വിശ്വാസത്തിന് അതിലേറെ തലങ്ങളുണ്ട്. ബൈബിള്‍ പോലും മനുഷ്യന്‍റെ കാര്യത്തില്‍ പരാമര്‍ശിക്കുന്നതാവട്ടെ വിശ്വാസത്തിന്‍റെ കടുകുമണിയോളം വലിപ്പം വരുന്ന ഒരാവിഷ്കാരത്തെ മാത്രമാണെന്നത് ശ്രദ്ധിക്കുക. ശരിയായ വിശ്വാസം എന്താണെന്ന് മനസ്സിലാക്കിയ ഒരു ഗുരു എന്ന ചിന്തയോടെ യേശുവിനെ നോക്കിയാല്, ബൈബിള്‍ വിശ്വാസത്തെ നന്നായി ജ്വലിപ്പിക്കുന്നത് കാണാം. ലാസ്സറസ്സിന്‍റെ കല്ലറക്ക് മുമ്പില്‍ നിന്നുകൊണ്ട് യേശു സംസാരിച്ചത് ഇതിനു മകുടോദാഹരണമാണ്. ലാസ്സറസ് കഥ കെട്ടുകഥയാണെന്ന് വാദിക്കുന്നവരും, ആ സംഭവത്തില്‍ക്കൂടി യേശു വിശ്വാസത്തെ നിര്‍വ്വചിച്ചിരിക്കുന്ന രീതിയെ ഒന്ന് സ്പര്‍ശിക്കാന്‍ പോലും തയ്യാറാവില്ല. യേശു പിതാവിനെ ഓര്‍ക്കുന്നു, ‘നീ എന്‍റെ പ്രാര്‍ത്ഥന കേട്ടതിനു നന്ദി’ യെന്ന് പറയുന്നു; തുടര്‍ന്ന്, ലാസ്സറസ്സേ നീ പുറത്തു വരികയെന്നൊരു കല്‍പ്പനയും നല്‍കുന്നു. തികച്ചും തലതിരിഞ്ഞയൊരു പെരുമാറ്റമല്ലേ ഇത്? യേശു പിതാവിനെ വിളിച്ചു നന്ദി പറയുമ്പോള്‍ ലാസ്സറസ്സ് മരിച്ചവന്‍ തന്നെയായിരുന്നില്ലേ? പുറത്തു വരാന്‍ ആവശ്യപ്പെട്ടപ്പോഴും, അവന്‍റെ കെട്ടുകള്‍ അഴിക്കുവാന്‍ ആവശ്യപ്പെടുമ്പോഴും അവന്‍ മരിച്ചവന്‍ തന്നെ ആയിരുന്നിരിക്കണം. എപ്പോഴാണ് അവന്‍ ജീവിതത്തിലേക്ക് മടങ്ങിയത്? ഈ ചോദ്യത്തിന് മറുപടി പറയാനുള്ള തന്‍റെടം എനിക്കില്ലാ, അതുകൊണ്ട് ഞാന്‍ അങ്ങോട്ട്‌ കടക്കുന്നില്ല.

പിതാവിനോട് നന്ദി പറഞ്ഞപ്പോഴും, അവന്‍റെ കെട്ടുകള്‍ അഴിക്കാന്‍ ആവശ്യപ്പെടുമ്പോഴും യേശുവിന്‍റെ മനസ്സില്‍ ഒരു ജഢമായിരുന്നില്ല, പകരം ആരോഗ്യവാനായ ലാസ്സറസ്സ് തന്നെയായിരുന്നു. യേശുവിന് സംശയത്തിന്‍റെ നിഴല്‍ പോലും ഇല്ലാത്ത വിശ്വാസമായിരുന്നില്ലേ ഉള്ളില്‍ ഉണ്ടായിരുന്നത്? ആ വിശ്വാസത്തെ അതുപോലെ തന്നെ ഞാന്‍ വിടുന്നു. വാക്കുകള്‍ കൊണ്ട് അതിനെ വ്യാഖ്യാനിക്കാന്‍ എനിക്ക് കഴിയുന്നില്ല. പക്ഷെ, മനുഷ്യനു സാദ്ധ്യമായ കടുകുമണിയുടെ അത്ര വലിപ്പമുള്ള വിശ്വാസത്തിന്‍റെ ഒരു തലം കൂടി നമുക്ക് നോക്കാം. ഒന്നു രണ്ടു മുക്കുവര്, അവര്‍ അവരുടെ തൊഴിലില്‍ വ്യാപൃതരായിരിക്കുന്നു. അപരിചിതനായ ഒരു യുവാവ് ആ വഴി വരുന്നു, ‘നിങ്ങളെ ഞാന്‍ മനുഷ്യരെ പിടിക്കുന്നവരാക്കാ’മെന്നു പറയുന്നു. ആ മുക്കുവര്‍ ചെയ്തതെന്താണെന്നു ബൈബിള്‍ വരച്ചു കാട്ടുന്നു, വള്ളവും വലയുമെല്ലാം ഉപേക്ഷിച്ചിട്ട് അവര്‍ ആ ചെരുപ്പക്കാരനെ അനുഗമിക്കുന്നു. കുഴലൂത്തുകാരനായ എലിപിടുത്തക്കാരനെ അനുഗമിക്കുന്ന നഗരത്തിലെ കുട്ടികള്‍ എന്‍റെ മനസ്സിലേക്ക് ഓടി വന്നു. ആ കുട്ടികളും ഈ മുക്കുവരും ഒരു വല്ലാത്ത മതിഭ്രമത്തില്‍ പെട്ട് പോയിരുന്നിരിക്കണം. ആ മുക്കുവര്‍ അവരുടെ ഭാര്യമാരെ ഓര്‍ത്തില്ല, കുട്ടികളെ ഓര്‍ത്തില്ല, അവരുടെ ഉള്ളായ്മകളെയും വല്ലായ്മകളെയും ഓര്‍ത്തില്ല, വിരിച്ചു കൊണ്ടിരുന്ന വലയെയും, കഷ്ടപ്പെട്ട് സമ്പാദിച്ച വള്ളത്തെയും അവര്‍ ഓര്‍ത്തില്ല. കിട്ടാനുള്ളതിനെപ്പറ്റിയും കൊടുക്കാനുള്ളതിനെപ്പറ്റിയും  അവര്‍ ഓര്‍ത്തില്ല. തന്നെ അനുഗമിക്കാന്‍ പറഞ്ഞ ആ ചെറുപ്പക്കാരനെ അവര്‍ അനുഗമിച്ചു. അത്ര തന്നെ! ഇത് കറയില്ലാത്ത വിശ്വാസം, കടുകു മണിയോളം വലിപ്പം മാത്രമുള്ളത്; ഒരു പക്ഷെ, നമുക്ക് എത്തിപ്പിടിക്കാവുന്നതിന്‍റെ പരമാവധി.

മലയാളത്തില്‍ understanding, belief, faith, trust ഇതിനെല്ലാം കൂടി ഒരൊറ്റ വാക്കേയുള്ളൂ – വിശ്വാസം. ഇതില്‍ ദൈവവുമായുള്ള നമ്മുടെ ബന്ധം faith ന് അപ്പുറത്തേക്ക് പോകുന്നുമില്ല, trust ല്‍ എത്തുന്നില്ലെങ്കില്‍ അതുകൊണ്ട് യാതൊരു പ്രയോജനവുമില്ല താനും. ഒരു മലഞ്ചെരുവിലൂടെ നാല് വയസ്സുള്ള ഒരു കുട്ടിയും അവന്‍റെ പിതാവും കൂടി നടന്നു പോവുന്നത് സങ്കല്‍പ്പിക്കുക. കുട്ടി പിതാവിന്‍റെ ഓരം ചേര്‍ന്ന് നടക്കുന്നത്  കുട്ടിക്ക് പിതാവിനെപ്പറ്റി ഒരു ധാരണയുള്ളതുകൊണ്ടാണ്, ഇതിനെ understanding എന്ന് വിളിക്കാം. പിതാവിന്‍റെ കൈപിടിച്ചാണ്  അവന്‍ നടക്കുന്നതെങ്കില്‍ അതിനെ  belief എന്ന് വിളിക്കാം. പിതാവ് അവന്‍റെ കൈയ്യില്‍ പിടിക്കണമെങ്കില്‍ അവന്‍ കൈ വിട്ടു കൊടുക്കേണ്ടതുണ്ട്, ആ ബന്ധത്തെ faith എന്ന് വിളിക്കാം. സത്യം പറഞ്ഞാല്‍ ഈ മൂന്നു തലങ്ങളും യേശു ഉദ്ദേശിച്ച വിശ്വാസത്തിന്‍റെ മേഖലകളില്‍ വരുന്നില്ല. അത് തിരിച്ചറിയണമെങ്കില്‍ മഴയ്ക്ക് വേണ്ടി പ്രാര്‍ഥിക്കാന്‍ പള്ളിയിലെത്തിയ വിശ്വാസികളുടെ പ്രസിദ്ധമായ ഉപമ ശ്രദ്ധിച്ചാല്‍ മതി, ഒരു കുട്ടി മാത്രമേ കുടയുമായി അവിടെ വന്നിരുന്നുള്ളൂ. ഇതിലൊരു പുതുമയും നാം കാണുന്നില്ല, പ്രാര്‍ഥിക്കാന്‍ വന്നവരില്‍ faith പോലും ഉണ്ടായിരുന്നുമില്ല. അതുകൊണ്ടാണ് ഞാന്‍ പറഞ്ഞത് നമ്മുടെ ആചാരക്രമങ്ങളും അനുഷ്ടാനങ്ങളും, അധരവ്യായാമങ്ങളുമൊന്നും വിശ്വാസത്തിന്‍റെതല്ലെന്ന്; അതാവണമെങ്കില്‍ പിതാവിന്‍റെ തോളില്‍ കയറിയിരിക്കുന്ന, എല്ലാം പിതാവില്‍ സമര്‍പ്പിച്ച്‌ സന്തോഷിക്കുന്ന ഒരു കുട്ടിയെ നാം സങ്കല്പ്പിക്കണം. അപ്പോള്‍ ആ കുട്ടിയുടെ അവസ്ഥ trust തലത്തിലുള്ളതായിരിക്കും. മിനിമം നമുക്ക് വേണ്ട വിശ്വാസം അവിടം വരെയെങ്കിലും എത്തിയിരിക്കണം. അവിടെ എത്തുമ്പോള്‍ നമുക്ക് യാചിക്കാന്‍ ഒന്നും ഉണ്ടാവില്ല, നമ്മുടെ ഹൃദയം നിറഞ്ഞു തുളുമ്പുന്നത്‌ ലഭിച്ച അനുഗ്രഹങ്ങളെ ഓര്‍ത്തുള്ള നന്ദി കൊണ്ടായിരിക്കും.

ഈ trust നെയാണ് വിശ്വാസമായി പരിഗണിച്ചു വീണ്ടും തരം തിരിക്കേണ്ടത്‌. അപ്പോള്‍ ഒരറ്റത്ത് കടുകുമണിയുടെ തലവും കാണും, അങ്ങേ തലക്കല്‍ ലാസ്സറസ്സിന്‍റെ കല്ലറക്ക് മുമ്പില്‍ നിന്ന യേശു പ്രദര്‍ശിപ്പിച്ച  തലവും കാണും, ഇടക്ക് എവിടെയോ വള്ളവും വലയും ഉപേക്ഷിച്ചു തിരിഞ്ഞു നോക്കാതെ യേശുവിനെ അനുഗമിച്ച മുക്കുവരുടെ തലവും കാണും. ഈ വിശ്വാസത്തില്‍ എത്തിയ ഒരുവനും അന്ധമായ യാചനാ പ്രാര്‍ഥനകള്‍ക്ക് പിന്നാലെ പോകുന്നില്ല, നൊവേനകളും, നേര്‍ച്ച കാഴ്ച്ചകളുമൊന്നും അവന്‍റെ സങ്കല്‍പ്പത്തില്‍ പോലും കാണുകയുമില്ല. ഇത് വിലയിരുത്തുമ്പോഴാണ് നമ്മുടെ ക്രമങ്ങളും ആചാരങ്ങളും അക്രൈസ്തവമെന്നും, ഉണരിലേക്ക് ആരെയും നയിക്കാന്‍ പര്യാപ്തല്ലെന്നുമൊക്കെ നാം തിരിച്ചറിയുന്നത്. ഈ വിശ്വാസത്തിന്‍റെ ആഴമറിഞ്ഞ അനേകം വിശുദ്ധര്‍ സഭയില്‍ ഉണ്ടായിരുന്നിട്ടുണ്ട്, മുഖ്യധാരയില്‍ നിന്ന് മാറി അവര്‍ ഇപ്പോഴും നമ്മുടെ ഇടയില്‍ ആയിരിക്കുകയും ചെയ്യുന്നു. അവര്‍ അനുഭവിച്ചറിഞ്ഞ സംശയത്തിന്‍റെ തരി പോലുമില്ലാത്ത വിശ്വാസത്തിന്‍റെ സുഖം അറിയാന്‍ നമ്മുടെ ഉള്ക്കണ്ണുകളും ഉള്ക്കാതുകളും തുറന്നെ ഒക്കൂ.  ഒരു ചൊല്ലുണ്ട്, സിംഹത്തെ അറിയാന്‍ സിംഹമായേ ഒക്കൂവെന്ന്, ഈ വിശ്വാസത്തെ അറിയാന്‍ ആ വിശ്വാസത്തില്‍ എത്തിച്ചേരേണ്ടതുണ്ട്. വെള്ളത്തിലിറങ്ങാതെ ആരും നീന്താന്‍ പഠിച്ച ചരിത്രമില്ലല്ലോ. ചെറിയ ചെറിയ പരീക്ഷണങ്ങളിലൂടെ  വിശ്വാസത്തെ വളര്‍ത്തിയെടുക്കുക എന്നതാണ് നമുക്ക് ചെയ്യാന്‍ കഴിയുന്ന കാര്യം. എത്ര സങ്കിര്‍ണ്ണമായ ഘട്ടമാണെങ്കിലും ദൈവം ഒപ്പമുണ്ടെന്നുറച്ചു വിശ്വസിച്ചു മുന്നോട്ടു പോയി പരിശീലിക്കുക. ഫലം അത്ഭുതാവഹമായിരിക്കും. ആ അനുഭവത്തില്‍ എത്തിയവന് ശരിയെന്തെന്ന് മലമുകളില്‍ കയറി നിന്നുപോലും പറയാനുള്ള ധൈര്യവും കാണും. 

സൃഷ്ടിയുടെ രഹസ്യം ചിന്ത വാക്ക് പ്രവൃത്തി എന്നീ മൂന്നു പടികളിലാണ്. പ്രപഞ്ചം ദൈവത്തിന്‍റെ മനസ്സില്‍ ആദ്യം ഒരു രൂപരേഖ (ചിന്ത/ഭാവന) മാത്രമായിരുന്നു. ഉണ്ടാവട്ടെ എന്ന് പറഞ്ഞപ്പോള്‍ അടുത്ത പടിയായി (വചനം); തുടര്‍ന്ന് പ്രപഞ്ചം ഉണ്ടായാല്‍ എങ്ങിനെയാണോ അതുപോലെ ദൈവം പ്രവൃത്തിച്ചപ്പോള്‍ (ക്രിയ) പ്രവൃത്തിയുമായി. പോസിറ്റിവ് തിങ്കിംഗ് ന്‍റെ  ബാലപാഠങ്ങള്‍ പഠിക്കുമ്പോഴും ഈ പടികളാണ് അനുവര്‍ത്തിക്കുന്നത്. ജീവിതത്തില്‍ എന്താണോ ആയിത്തിരാന്‍ നാം ഉദ്ദേശിക്കുന്നത് അത് സ്വപ്നം കാണുക, ഏറ്റവും സൂഷ്മമായ വിശദീകരണങ്ങളോടെ; അത് ആയിത്തിര്‍ന്നു എന്നതുപോലെയായിരിക്കണം നമ്മുടെ വാക്കുകള്‍ മുഴുവന്‍; അത് എത്തിയാലെന്നതുപോലെയായിരിക്കണം നമ്മുടെ മുഴുവന്‍ പ്രവൃത്തികളും. ഇവിടെ ഓരോ പടിയിലും നാം എന്ത് മാത്രം സംശയം വിതറുന്നുവോ അത്രയും വികലമായിരിക്കും നാം എത്തിച്ചേരുന്ന സ്വപ്ന തലവും. ഇതാണ് പോസിറ്റിവ് തിങ്കിംഗ് എന്ന് പറയുന്ന ജീവിത ക്രമത്തിന്‍റെ രഹസ്യം. ഭാരതത്തിന്‍റെ പ്രസിഡണ്ട്‌ പദം സ്വപ്നം കാണുന്നവന്‍ അത് യഥാര്‍ത്ഥമായാല്‍ എങ്ങിനെയോ അങ്ങിനെയായിരിക്കും ജീവിതത്തില്‍ പെരുമാറുക. ആരു ചോദിച്ചാലും ഞാന്‍ ഇന്ത്യന്‍ പ്രസിഡണ്ട്‌ ആയിരിക്കും എന്ന് സംശയ ലേശമന്യേ പറയുനുള്ള ആര്‍ജ്ജവവും അവനുണ്ടാവണം. ഇങ്ങിനെ ജീവിതത്തെ കരുപിടിപ്പിച്ചവര്‍ അനേകരുണ്ട്. ഇങ്ങിനെയുള്ളവര്‍ എപ്പോഴും താങ്ങും തണലുമായി കാണുന്നത് അവര്‍ക്ക് എന്ത് സഹായവും ചെയ്യാന്‍ കെല്‍പ്പുള്ള ഒരു ദൈവത്തെയായിരിക്കും.

നമ്മുടെ ആചാരാനുഷ്ടാനങ്ങള്‍ക്ക് അടിസ്ഥാനപരമായി ഉള്ള ഒരു വൈകല്യമാണ് ഇവിടെ ചൂണ്ടിക്കാണിക്കുന്നത്. നാം അറിയുന്ന ദൈവം മുകളിലെങ്ങാണ്ടാണ്, ഒരു സിംഹാസനത്തില്‍ ആസനസ്തനായിരിക്കുന്നത്. എന്തെങ്കിലും കിട്ടണമെങ്കില്‍, കടുത്ത ശിക്ഷകള്‍ ഒഴിവാകണമെങ്കില്‍ ഈ ദൈവത്തെ പ്രീതിപ്പെടുത്തെണ്ടതുണ്ടെന്നും നാം ധരിച്ചുവശായിരിക്കുന്നു. ഈ ചിന്താധാരയില്‍ നിന്ന് കൊണ്ട് ഉള്ളവന് സമൃദ്ധിയായി കിട്ടും എന്ന വചനം മനസ്സിലാക്കുവാന്‍ കഴിയില്ല. ഇവിടെ യേശു അടിവരയിട്ടു പറയുന്നത് പ്രപഞ്ചം നല്‍കുന്ന സമൃദ്ധി കാണാന്‍ കഴിയാത്തവന് ഉള്ളതും കൂടി നഷ്ടപ്പെടും എന്നാണ്. ദൈവത്തിന്‍റെ സമൃദ്ധിയും സൃഷ്ടിശേഷിയും ഒരു വിശ്വാസിയില്‍ നിന്ന് സഭ മറച്ചിരിക്കുന്നു. അനേകം തലമുറകള്‍ ആസ്വദിച്ചാലും തീരാത്തത്ര സമൃദ്ധമായ പറുദീസായാണ് ആദം എന്ന ഒരൊറ്റ മനുഷ്യനു വേണ്ടി ദൈവം സൃഷ്ടിച്ചത്. ദൈവം നമുക്ക് തന്ന വായു ശ്വസിച്ചു തീര്‍ക്കാനോ, വെള്ളം കുടിച്ചു തീര്‍ക്കാനോ മനുഷ്യരാശിക്ക് കഴിയുമോ? ഒരു മരത്തിന് നിലനില്‍ക്കാന്‍ ആവശ്യമുള്ളതിന്‍റെ എത്രയോ മടങ്ങ്‌ ഇലകളും വേരുകളും ആണ് ദൈവം അതിനു നല്‍കിയിട്ടുള്ളത്. ഒരു മനുഷ്യനിലുള്ള അവയവങ്ങള്‍ പോലും ഇപ്പോഴുള്ളതിന്‍റെ ബഹുമടങ്ങ്‌ ശേഷിയുള്ളതാണ്. പിന്നെന്തുകൊണ്ട് ദൈവത്തിന്‍റെ സമൃദ്ധിയെ വിശ്വസിക്കാതെ നാം യാചനാ പ്രാര്‍ത്ഥനകളുടെ പിന്നാലെ പോകുന്നു? ഒരു പക്ഷെ, ഈ ഒരൊറ്റ കാരണമാകാം നമ്മുടെ തകര്‍ച്ചയുടെ പിന്നില്‍.

ദൈവത്തെ അറിയുന്നവന് ഉള്ളില്‍ കടുകുമണിയോളം വിശ്വാസമെങ്കിലും കാണും. എന്‍റെ അഭിപ്രായത്തില്‍, ഓരോ നിമിഷവും ഉള്ളിലും പുറത്തും ദൈവത്തിന്‍റെ സാന്നിദ്ധ്യം തിരിച്ചറിയുന്നവന്, അവന്‍റെ ഉള്ളം കൈയ്യിലാണ് താന്‍ എന്നു തിരിച്ചറിയുന്നവന്, ദൈവം കൊടുക്കുന്ന സമ്മാനമാണ് വിശ്വാസം. പുറം മനസ്സിന്‍റെ താളലയങ്ങള്‍ക്കുമപ്പുറം മനസ്സിന്‍റെ അഗാധ തലങ്ങളില്‍ മാത്രം തളിര്‍ക്കുകയും പൂവിടുകയും ചെയ്യുന്ന ശരിയായ വിശ്വാസം എന്ന വിത്ത്‌ വിതക്കുന്നതും വളര്‍ത്തുന്നതും മറ്റാരോ. നാമൊന്നേ ചെയ്യേണ്ടതുള്ളൂ, ആ വിത്തിന് വിളയാന്‍ വേണ്ട സ്വാതന്ത്ര്യം ആ മനസ്സിന് കൊടുക്കുക. ഒരു സ്നേഹിതനായി നമ്മുടെ പ്രശ്നങ്ങളും സുഖവും ദുഖവുമെല്ലാം പങ്കുവെയ്ക്കാന്‍ കഴിയുന്ന ഒരുത്തമസഹകാരിയായി  ദൈവത്തെ നമുക്ക് കാണാന്‍ കഴിയുന്നുണ്ടോ? അതിനുള്ള സ്വാതന്ത്ര്യം അനുഭവിക്കാന്‍ നമുക്ക് കഴിയുന്നുണ്ടോ? ഉണ്ടെങ്കില്‍, വിശ്വാസം എന്താണെന്ന് നാം മനസ്സിലാക്കിയിരിക്കും.