ഒരു കുരിശു വരുത്തിയ വിന

‘കൊണ്ടവനും കണ്ടവനും അവിടെ നില്‍ക്ക്, കേട്ട ഞാന്‍ പറയാം’. ഇത് മലയാളത്തിലെ ഒരു പൊതുമൊഴി. ഏതാണ്ട് ഇതുപോലെതന്നെയല്ലേ കത്തോലിക്കാ സഭയുടെ ചരിത്രവ്യാഖ്യാനങ്ങളെന്ന് ആര്‍ക്കെങ്കിലും സംശയം തോന്നിയാല്‍  അതില്‍ ഒട്ടും അതിശയിക്കേണ്ട. വലിയ കുഴപ്പങ്ങളൊന്നുമില്ലാതെ, കിട്ടിയ ചരിത്രവും വിശ്വസിച്ചു സന്തോഷത്തോടെ  വിശ്വാസികള്‍ കഴിഞ്ഞു പോന്നപ്പോഴാണ് മാര്‍ത്തോമ്മാ കുരിശിന്‍റെ വരവ്. കാഞ്ഞിരപ്പള്ളിയില്‍ ജനിച്ച്, ചങ്ങനാശ്ശേരിയിലൂടെ കത്തിക്കയറി വന്ന മാനിക്കേയന്‍ കുരിശു മെത്രാന്മാര്‍ക്ക് വിഴുങ്ങാനും വയ്യാ തുപ്പാനും വയ്യായെന്ന അവസ്ഥയിലാകാനും വലിയ താമസം ഉണ്ടായില്ല. കത്തോലിക്കാ സഭയുടെ ചരിത്രത്തില്‍ ആദ്യമായി എറണാകുളം നഗരത്തിലൂടെ നൂറ്റമ്പതോളം വൈദികര്‍ പരസ്യമായി പ്രകടനം നടത്തി സഭാമക്കളുടെ പ്രതിക്ഷേധം അറിയിച്ചു. പഴയ അനുഭവം വെച്ച് കവടി നിരത്തിയ പിതാക്കന്മാര്‍ പെട്ടെന്ന് തന്നെ ഇത് കെട്ടടങ്ങുമെന്നു കരുതി. മാര്‍ത്തോമ്മാ കുരിശു സ്ഥാപിക്കാന്‍ അനുവദിക്കാത്തതുകൊണ്ട്  വെഞ്ചരിക്കാതെ പള്ളിക്കെട്ടിടങ്ങള്‍ കിടന്നു; ക്രൂശിത രൂപം മാറ്റാന്‍ അനുവദിക്കാതെ പ്രതിഷേധിച്ച വിശ്വാസികള്‍ നിരവധി ഇടവകകളില്‍ ഉണ്ടായിരുന്നു. സ്വന്തം രൂപതയില്‍ ഇത് അനുവദിക്കില്ലായെന്നു സധൈര്യം പ്രഖ്യാപിച്ച മെത്രാന്‍വരെ ഇവിടെയുണ്ടായിയെന്നത് വിധിവൈപരിത്യം എന്നേ പറയേണ്ടൂ. അനേകം വര്‍ഷങ്ങളായി  ഹൃദയത്തില്‍ കൊത്തി വെച്ചിരുന്ന ക്രൂശിതരൂപം വളരെ വേദനയോടെയാണ് ഓരോ അത്മായനും അടര്‍ത്തിയെടുത്തു മാറ്റിയത്. എങ്കിലും, ഇന്നും ഒരത്മായന്‍റെ ഉള്ളിലും മാര്‍ത്തോമ്മാക്കുരിശു സ്ഥാനം പിടിച്ചിട്ടില്ലെന്നത് മറ്റൊരു പരമാര്‍ത്ഥം.

മെത്രാന്മാര്‍ അന്ന് കാണിച്ച അവിവേകത്തിന് വളരെ വലിയ ഒരു വില കൊടുക്കേണ്ടിവന്നുവെന്നത് ചരിത്രം രേഖപ്പെടുത്താന്‍ പോകുന്ന ഒരു സത്യമാണെന്ന് നിസ്സംശയം പറയാന്‍ സാധിക്കും. ആദ്യത്തെ കുഴപ്പം മാര്‍ത്തോമ്മാ കുരിശെന്ന പേരില്‍ വില്‍ക്കപ്പെടുന്ന മാനിക്കേയന്‍ കള്ളക്കുരിശിന്‍റെ സമ്പൂര്‍ണ്ണ ചരിത്രം  പണ്ഡിതര്‍ തെളിവു സഹിതം വെളിച്ചത്തു കൊണ്ടുവന്നുവെന്നതാണ്. മാര്‍ത്തോമ്മാക്കുരിശും മാര്‍ത്തോമ്മായുമായി എന്തെങ്കിലും ബന്ധം ഉണ്ടായിരുന്നിരിക്കാതിരിക്കില്ലാ എന്നേ ഇതിന്‍റെ ഉപജ്ഞാതാക്കള്‍ പോലും ഇപ്പോള്‍ പറയുന്നുള്ളൂവെന്നത് മറ്റൊരു കാര്യം. AD 52 ലാണ് തോമ്മാസ്ലീഹാ ഇവിടെ വന്നതെങ്കില്‍ അന്നദ്ദേഹത്തിന് കുറഞ്ഞത്‌ എഴുപതു വയസ്സെങ്കിലും കാണുമായിരുന്നിരിക്കണം. ഭാര്യയും പ്രായ പൂര്‍ത്തിയായ മക്കളുമുള്ള മുക്കുവരായിരുന്നു യേശുവിന്‍റെ ശിക്ഷ്യരായി വന്നത് എന്നത് സത്യമാണെങ്കില്‍ തോമ്മാസ്ലീഹാ യേശുവിന്‍റെ കൂടെ കൂടുമ്പോള്‍ കുറഞ്ഞത്‌ അമ്പത് വയസ്സെങ്കിലും കാണണം.  യേശുവിന്‍റെ വിലാവില്‍ തൊട്ടേ വിശ്വസിക്കൂയെന്നു പറഞ്ഞത് പക്വത വന്ന ഒരു മദ്ധ്യ വയസ്കനായിരിക്കാനേ സാദ്ധ്യതയുള്ളൂ. യേശു മരിച്ചു കഴിഞ്ഞ് ഇരുപതു വര്‍ഷങ്ങള്‍ കൂടി കഴിഞ്ഞാണ് സഭാ ചരിത്ര പ്രകാരം തോമ്മാസ്ലീഹാ ഭാരതത്തില്‍ എത്തിയത്. അതുകൊണ്ടാണ് ഇവിടെ അദ്ദേഹം വന്നെങ്കില്‍ അന്നദ്ദേഹത്തിന് എഴുപതു വയസ്സെങ്കിലും കാണുമായിരിക്കണം എന്ന് അനുമാനിച്ചത്. ഏതായാലും AD 72 ല്‍ മൈലാപ്പൂരില്‍ വെച്ചു വധിക്കപ്പെട്ടത് ഒരു പടുവൃദ്ധനല്ല. എങ്കില്‍ അങ്ങേയറ്റം പതിനഞ്ചു വര്‍ഷങ്ങളെ എല്ലായിടത്തുമായി അദ്ദേഹം ചിലവിട്ടിരിക്കാനും ഇടയുള്ളൂ. ആ സമയത്തിനിടക്ക് ഒരു കൊട്ടാരം പണിയാന്‍ കോണ്ട്രാക്ട് ഒപ്പിടുക മാത്രമല്ല വിവിധ ദേശങ്ങള്‍ താണ്ടി അനേകരെ മാനസാന്തരപ്പെടുത്തുകയും, ഏഴര പള്ളികള്‍ സ്ഥാപിക്കുകയും, മാര്‍ത്തോമ്മാക്കുരിശു കൊത്തുകയും ചെയ്തുവെന്ന് പറഞ്ഞാല്‍ അതില്‍ അതിശയോക്തിയുണ്ട്. ഏതായാലും, ഈ ഏഴര പള്ളികളില്‍ ഒന്നിന്‍റെയെങ്കിലും അയലത്തുനിന്നു പോലും നാം ഇപ്പോള്‍ പൂജിക്കുന്ന തരം ഒരു മാര്‍ത്തോമ്മാ കുരിശു കണ്ടെടുത്തിട്ടില്ല.  

മാര്‍ത്തോമ്മാസ്ലീഹയുമായി ബന്ധപ്പെട്ടതാണ് മാര്‍ത്തോമ്മാക്കുരിശിന്‍റെ ചരിത്രം എന്ന് സഭ പഠിപ്പിച്ചതുകൊണ്ട് ഇതിനെപ്പറ്റി ഗവേഷണം നടത്തിയവര്‍ പുതിയ ഒരു ചോദ്യം വിശ്വാസികളുടെ ഇടയിലേക്ക് എത്തിച്ചു.അത് മാര്‍ത്തോമ്മാസ്ലീഹാ ഭാരതത്തില്‍ വന്നിരുന്നുവോയെന്നതായിരുന്നു. പണ്ട് പലരും ഇതില്‍ സംശയം പ്രകടിപ്പിച്ചതേയുള്ളൂ. പക്ഷേ, ഇന്ന് ആ ചോദ്യം വളരെ വ്യാപകമായി വിശകലനം ചെയ്യപ്പെടുന്നു. ഇത് മാര്‍ത്തോമ്മാക്കുരിശു വരുത്തിയ ഏറ്റവും വലിയ വിനയായി. മാര്‍ത്തോമ്മാസ്ലീഹാ ഭാരതത്തില്‍ വന്നില്ലായെന്നു തറപ്പിച്ചു പറയാന്‍ ഒരു പണ്ഡിതനും തയ്യാറായിട്ടില്ല, പക്ഷേ തോമ്മാസ്ലീഹായുമായി ബന്ധപ്പെടുത്തി പറയുന്ന ഭൂരിഭാഗം കഥകളും അസംബന്ധമെന്ന് അവര്‍ ആണയിട്ടു പറയുന്നു. അദ്ദേഹത്തിന്‍റെ ഭാരത സന്ദര്‍ശനവുമായി ബന്ധപ്പെട്ടു യാതൊരു ചരിത്രരേഖകളും ലോകത്തൊരിടത്തും ലഭ്യമല്ലായെന്നത് തന്നെയാണ് പ്രധാന കാര്യം. സഭയുമായി ബന്ധപ്പെട്ട ചരിത്രരേഖകളുടെ വിപുലമായ ശേഖരമുള്ള വത്തിക്കാനിലെ രേഖകള്‍ അദ്ദേഹം അഫ്ഗാനിസ്ഥാന്‍ വരെ വന്നതായേ പറയുന്നുള്ളൂ. അതുകൊണ്ടാണ് അദ്ദേഹം ഭാരതത്തില്‍ വന്നിട്ടില്ലായെന്നു പറയാന്‍ ഒരു മാര്‍പ്പാപ്പാ തന്നെ ധൈര്യം കാണിച്ചത്.  ബ്രാഹ്മണര്‍ ശ്രദ്ധേയമായ ഒരു സമൂഹമായി രൂപപ്പെട്ടിരുന്നില്ലാത്ത ഒരു കാലഘട്ടത്തില്‍ അദ്ദേഹം ബ്രാഹ്മണരെ ജ്ഞാനസ്നാനം ചെയ്തുവെന്ന് പറയുന്നതിലും അവര്‍ സംഘം ചേര്‍ന്ന് അദ്ദേഹത്തെ വധിച്ചുവെന്ന് പറയുന്നതിലും അതിശയോക്തിയുണ്ട്. സിറിയക് പുല്ലാപ്പിള്ളി എന്ന ചരിത്ര പണ്ഡിതന്‍ ബ്രാഹ്മണര്‍ കേരളത്തില്‍ വന്നതിനെപ്പറ്റിയുള്ള അനേകം നിഗമനങ്ങള്‍ വിശകലനം ചെയ്തിട്ട് പറഞ്ഞത്, ഒന്നാം നൂറ്റാണ്ടില്‍ നമ്പൂതിരി ബ്രാഹ്മണര്‍ കേരളത്തില്‍ ഉണ്ടായിരുന്നിരിക്കാം എന്ന് മാത്രമാണ്. അവര്‍ വ്യാപകമായി പുരോഹിതരായും സമുദായ പ്രമാണികളായും  രംഗപ്രവേശം ചെയ്തത് ഏതാണ്ട് എട്ടാം നൂറ്റാണ്ടു മുതലാണെന്നും അദ്ദേഹം പ്രസ്താവിക്കുന്നു. 

 

യേശുവിനു മുമ്പ് കേട്ടിട്ടേയില്ലാത്ത, എങ്ങിനെ ചെയ്യണമെന്നു ആര്‍ക്കും യേശു പരിശീലനം കൊടുത്തിട്ടേയില്ലാത്ത ജ്ഞാനസ്നാനം, ക്രിസ്ത്യാനിയാവാനുള്ള ഒരു ചടങ്ങായി തോമ്മാസ്ലീഹാ വ്യാഖ്യാനിച്ചിരുന്നോയെന്നു തീര്‍ച്ചയില്ല. തോമ്മാസ്ലീഹാ യേശുവിന്‍റെ ജ്ഞാനസ്നാനത്തെപ്പറ്റി അറിഞ്ഞിരുന്നുവെന്നും നമുക്കുറപ്പില്ല. യേശുവിന്‍റെ ജീവിതത്തില്‍ നടന്ന എല്ലാ സുപ്രധാന കാര്യങ്ങളും എല്ലാ ശിക്ഷ്യന്മാരും അറിഞ്ഞിട്ടില്ലെന്നതിനു ബൈബിള്‍ സാക്ഷി. കിഴക്ക് നിന്ന് ജ്ഞാനികള്‍ ബേതലഹേമില്‍ വന്നത് നാല് സുവിശേഷകരില്‍ മത്തായി മാത്രമേ അറിഞ്ഞിട്ടുള്ളൂ. ഇത്, ഒരുദാഹരണം മാത്രം. ക്രിസ്ത്യാനിയെന്ന പേരില്‍ ഒരു മതമോ സമുദായമോ രൂപം കൊണ്ടത്‌ ഏതാനും നൂറ്റാണ്ടുകള്‍ കൂടി കഴിഞ്ഞാണെന്നാണ് ചരിത്രം എന്നതുകൂടി കൂട്ടി വായിക്കുക. ഒരു പക്ഷേ, അതിലും വിചിത്രമാണ് പള്ളികളുടെ കാര്യം. ആരാണ് പള്ളികള്‍ എന്ന ആശയം അദ്ദേഹത്തിനു കൊടുത്തതെന്നതിനെപ്പറ്റി ആരും മിണ്ടുന്നില്ല. ഐതിഹ്യമനുസരിച്ച് അദ്ദേഹം ഒരു ശില്പ്പിയായിരുന്നു, ബൈബിള്‍ പറയുന്നത് അദ്ദേഹം മുക്കുവനായിരുന്നു എന്നും. ഈ രണ്ടു പേരും ഒന്ന് തന്നെയായിരുന്നോയെന്നും സംശയം. അദ്ദേഹത്തെ കൊട്ടാരം പണിയാന്‍ ചുമതലപ്പെടുത്തിയ രാജാവിനെ കൊട്ടാരത്തിനു പകരം ഒരു പള്ളി പണിതാണ് അദ്ദേഹം സാന്ത്വനപ്പെടുത്തിയതെന്ന് ഒരു  ഐതിഹ്യവും പറയുന്നില്ല. എങ്കിലും, കേരളത്തില്‍ വന്നപ്പോള്‍ അദ്ദേഹത്തിന്‍റെ ശ്രദ്ധ പള്ളി പണിയുന്നതിലും പതിച്ചത്രേ. ഈ പള്ളികളില്‍ അദ്ദേഹം കുര്‍ബാനയും ചൊല്ലിയെന്ന് ആരും അവകാശപ്പെട്ടിട്ടില്ലായെന്നത് ഏതായാലും ആശ്വാസകരം. ആ പള്ളികള്‍ എങ്ങിനെ ഉപയോഗിക്കപ്പെട്ടുവെന്നതിനും കൃത്യമായ മറുപടി ഇല്ല. ഇന്ന് നാം പള്ളികളില്‍ ആചരിക്കുന്ന ഒരു ചടങ്ങും അന്ന് ഉണ്ടായിരുന്നില്ലായെന്നത് പറയേണ്ടതില്ലല്ലോ. കുറഞ്ഞൊരു കാലം കൊണ്ട് മദ്ധ്യപൂര്‍വ്വ ദേശത്തുനിന്നും ഈജിപ്തിലൂടെ, പിന്നെ അഫ്ഗാനിസ്ഥാനിലൂടെ, അവിടെനിന്നും ഭാരതത്തിലെ കാട്ടിലും നാട്ടിലും കൂടെ ആയിരക്കണക്കിന് മൈലുകള്‍ നടന്ന് അവരവരുടെ ഭാഷകളില്‍ സുവിശേഷം പ്രസംഗിക്കുകയും കുറെ പള്ളികള്‍ സ്ഥാപിക്കുകയും ചെയ്ത തോമ്മാ സ്ലീഹായെ ഒരു മഹാത്ഭുതമായി കാണാന്‍ ചിന്തിക്കുന്നവര്‍ തയ്യാറാകുന്നില്ല. വചനം പഠിപ്പിച്ചു പോയതല്ലാതെ വചനം വിശ്വസിച്ചവര്‍ എങ്ങിനെ ഇപ്പോള്‍ ജീവിക്കുന്നുവെന്നു തോമ്മാസ്ലീഹാ തിരിഞ്ഞു നോക്കിയിട്ടില്ല, പൌലോസിനെയോ മറ്റുള്ളവരേയോപോലെ. ഐതിഹ്യങ്ങള്‍ വാരിക്കൂട്ടിയവര്‍ക്ക് ഇവിടെയും പിഴച്ചു. 

ിiടാരംപനിയാന്‍nുuെന്നും്‍ക്കോ  അദ്ദേഹത്തിന്‍റെ മരണത്തെ ചൂഴ്ന്നും ഏറെ ദുരൂഹതകളുണ്ട്. മാര്‍ക്കോ പോളോയുടെ സഞ്ചാരക്കുറിപ്പുകളില്‍ മാര്‍ത്തോമ്മാ സ്ലീഹാ കൊല്ലപ്പെട്ടതുകൊണ്ട് ചുവന്ന മണ്ണെന്ന പേര് വീണ ഒരു സ്ഥലത്തെപ്പറ്റി കൊടുങ്ങല്ലൂരുമായി ബന്ധപ്പെടുത്തി പറയുന്നുണ്ട്. 1341 ലുണ്ടായ മഹാപ്രളയത്തില്‍ കൊടുങ്ങല്ലൂരെ ഏറെ ചരിത്രവും നാമാവശേഷമായതിനാല്‍ ആ സൂചനയുടെ പിന്നാലെ പോകാന്‍ നമുക്കിന്നു കഴിയുന്നില്ല. സീറോ മലബാര്‍ സഭ ഔദ്യോഗികമായി പ്രഖ്യാപിച്ച മൈലാപ്പൂരാണ് അദ്ദേഹം മരിച്ചതെന്ന വാദം വത്തിക്കാന്‍ ഒരിക്കലും അംഗീകരിക്കുമെന്നു തോന്നുന്നില്ല. അദ്ദേഹത്തിന്‍റെ തിരുശേഷിപ്പുകള്‍ ഒരു അജ്ഞാത വ്യാപാരി വഴി എഡെസ്സായില്‍ എത്തിയെന്നും അവിടെ സംസ്കരിക്കപ്പെട്ടുവെന്നും, പിന്നീട് മൂന്നാം നൂറ്റാണ്ടില്‍ മെസ്സപ്പോട്ടേമിയായിലും ഇറ്റലിയിലും എത്തിയെന്നും ചില ചരിത്രകാരന്മാര്‍ ഐതിഹ്യങ്ങളെ ആസ്പദമാക്കി പറയുന്നുണ്ട്. അദ്ദേഹത്തിന്‍റെതെന്നു പറഞ്ഞ് നിരവധി ദേവാലയങ്ങളില്‍ പ്രതിഷ്ടിച്ചിട്ടുള്ള തിരുശേഷിപ്പുകള്‍ റോമിന്‍റെ ചരിത്രം അനുസരിച്ച് അഫ്ഗാനിസ്ഥാനിലെങ്ങോവെച്ച് മരിച്ച അപ്പസ്തോലന്‍റെയാണോ, അതോ മൈലാപ്പൂരില്‍ വെച്ച് മരിച്ച അപ്പസ്തോലന്‍റെയാണോ എന്ന് ആര്‍ക്കും വ്യക്തമല്ല. ഐതിഹ്യപ്രകാരം തോമ്മാ സ്ലീഹയുടെ ഭൌതിക അവശിഷ്ടങ്ങള്‍ ഇവിടെനിന്നു മാറ്റപ്പെട്ടുവെങ്കില്‍ മൈലാപ്പൂരില്‍ ഇപ്പോള്‍ അവശേഷിക്കുന്നതെന്ത്?

തോമ്മാസ്ലീഹായുടെ ചരിത്രത്തിലെ നിഗൂഡത അവിടെയും അവസാനിക്കുന്നില്ല. ഈജിപ്തിലെ നാഗ് ഹമാദിയില്‍ നിന്ന് കണ്ടെടുക്കപ്പെട്ട തോമ്മായുടെ സുവിശേഷം എങ്ങിനെ അവിടെയെത്തി എന്നുള്ളതിനും ഉത്തരം കണ്ടെത്തേണ്ടതുണ്ട്. യേശു പറഞ്ഞത്, ദിദിമസ്  ജൂദാസ് തോമസ്‌ രേഖപ്പെടുത്തിയത് എന്ന് പറഞ്ഞുകൊണ്ടാണ് ആ സുവിശേഷം ആരംഭിക്കുന്നത് തന്നെ. ഭാരതത്തില്‍ ക്രൈസ്തവരുടെ ആരംഭത്തെയും വളര്ച്ചയെയും പറ്റി ഐതിഹ്യങ്ങളല്ലാതെ യാതൊരു രേഖയുമില്ല. മൂന്നാം നൂറ്റാണ്ടില്‍ ജീവിച്ചിരുന്ന ബര്‍ഡെയിസാന്‍ എന്ന ക്രിസ്ത്യന്‍ പണ്ഡിതന്‍ രേഖപ്പെടുത്തിയിരിക്കുന്നതനുസരിച്ചു പറഞ്ഞാല്‍ തോമ്മാ സ്ലീഹായാണ് തങ്ങളെ മാനസാന്തരപ്പെടുത്തിയതെന്നും, അതിനു തെളിവുകളുണ്ടെന്നും  അവകാശപ്പെടുന്ന ക്രിസ്ത്യന്‍ കൂട്ടായ്മകള്‍ ഭാരതത്തില്‍ രണ്ടാം നൂറ്റാണ്ടില്‍ തന്നെ ഉണ്ടായിരുന്നു. അക്കാലത്ത് റോമിലേക്ക് ഇവിടെ നിന്ന് ക്രിസ്ത്യന്‍ ജ്ഞാനികള്‍ പോയിരുന്നുവെന്നതിന് ഏതായാലും തെളിവുകളുണ്ട്. ഗുരുവിനെ സംശയിച്ച തോമസ്‌, ഇപ്പോള്‍ സംശയിക്കപ്പെടുന്നുവെന്നത് ഒരു പക്ഷേ വിധിഹിതമായിരിക്കാം.

തോമ്മാസ്ലീഹാ കേരളത്തില്‍ വന്നിരിക്കാമെന്നും അദ്ദേഹത്തിലൂടെ ക്രിസ്ത്യാനികള്‍ ഇവിടെ ഉണ്ടായിയെന്നും ഐതിഹ്യങ്ങളുടെ പിന്‍ബലത്തില്‍ നമുക്ക് അനുമാനിക്കാന്‍ അവകാശമുണ്ട്. ഒന്നാം നൂറ്റാണ്ടില്‍ ഭാരതത്തില്‍ യേശുവിനെ മറ്റാരും പരിചയപ്പെടുത്തിയതായി സൂചനകള്‍ ഇല്ലെന്നത് കണക്കിലെടുത്ത്, അതിനപ്പുറത്തേക്ക് ചരിത്രം രചിക്കാന്‍ ശ്രമിച്ചവരാണ് ഈ ചിന്താക്കുഴപ്പം ഇവിടെ സൃഷ്ടിച്ചതെന്ന് പറയാതെ വയ്യാ. ഈ ജ്ഞാനികള്‍ മനസ്സിലാക്കേണ്ടത്, തോമ്മാസ്ലീഹാ പ്രസംഗിച്ചത് ഗലീലിയനായ യേശുവിന്‍റെ വചനങ്ങളായിരുന്നെന്നും ആ വചനങ്ങളിലാണ് അല്ലാതെ തോമ്മാസ്ലീഹായിലോ പാരമ്പര്യങ്ങളിലോ അവയെ ചുറ്റിപ്പറ്റിയുള്ള ഐതിഹ്യങ്ങളിലോയല്ല ഒരു ക്രിസ്ത്യാനിയുടെ നിലനില്പ്പെന്നുമാണ്. ഒരു തെളിവുകളും അവശേഷിപ്പിക്കാതെ കടന്നുപോയ രണ്ടു നൂറ്റാണ്ടുകളെയും വെല്ലുവിളിച്ചുകൊണ്ട് തോമ്മാസ്ലീഹാ വീട്ടിന് മുമ്പിലൂടെ പോയപ്പോള്‍ ഞങ്ങള്‍ കുരിശു വരയ്ക്കുകയായിരുന്നുവെന്നുപോലും അവകാശപ്പെടുന്ന കുടുംബക്കാര്‍ ഇവിടുണ്ട്. അവരിലെ ജ്ഞാനികളായിരിക്കണം ഭാരത ക്രിസ്ത്യാനിയുടെ ചരിത്രത്തില്‍ ഇത്രയും ഐതിഹ്യങ്ങള്‍ കൂട്ടിച്ചേര്‍ത്തത്. ക്ഷമിക്കാനല്ലാതെ നമുക്കെന്തു ചെയ്യാന്‍ സാധിക്കും?